Sporen zoeken.
In Millingen, bij de Telpost, glijden de schepen voorbij: Nederland uit, Duitsland binnen en Duitsland uit, Nederland binnen. Statig, traag, passeren de schepen elkaar. De dagen worden gekenmerkt door wisselende kleuren van lucht, van water. Weinig doet denken aan een grensgebied en alle conflicten die daarmee gepaard zijn gegaan.
De ouders van Panka Chirer-Geyer, beeldend kunstenares, komen uit Budapest, Hongarije, waar de Donau de stad in tweeën deelt. Ik ben documentairemaakster. Mijn vader kwam uit Tartu, Estland, waar de Emajõgi (moeder rivier), de stad doorkruist. Tijdens de oorlog werden in beide steden de bruggen verwoest, om oprukkende legers – dan toch tijdelijk – een halt toe te kunnen roepen. Maar daardoor raakten ook families gescheiden aan beide kanten van de rivier: de mensen die waren gebleven en de mensen die waren gevlucht.
Hier in Millingen, in de Telpost, is geen brug te zien. Maar aan de overkant is een steenfabriek, waar je vele stapels stenen kunt zien liggen, om bruggen te kunnen bouwen en twee oevers met elkaar te verbinden. Hemelsbreed is de fabriek dichtbij, maar de weg ernaar toe is vele malen langer.
Ons uitgangspunt was onverwacht actueel: hoe willen we vorm geven aan het idee van de verwoeste bruggen die nog altijd symbool staan voor al die verbroken verbindingen? Is de cesuur tussen verleden en heden, tussen voor en na de oorlog, tussen hier in Nederland en daar waar de families vandaan kwamen te herstellen? Het water is de continuïteit, de bakstenen staan zowel voor verwoesting als opbouw, sterk en fragiel tegelijk.
De geschiedenis van de steenfabrieken hebben sporen in het landschap achtergelaten en daar gingen we naar op zoek. Tegelijk zijn er nog de moderne fabrieken. In de steenfabriek van Erlecom kregen we uitgebreide uitleg van een oudere werknemer, die vertelde over de vroegere en huidige werkwijze en over zijn passie voor het stoken. Ook stenen hebben verschillende kleuren, afhankelijk van het bakproces en de oxidatie.
Zo kwamen alle elementen samen: aarde, vuur, lucht en water. Met stenen uit de fabriek, zowel nieuwe als oude, zijn we aan de slag gegaan: monument, graf, huis en brug, met hele en kapotte stenen, om de vergankelijkheid in het maakproces mee te nemen: constructie en destructie tegelijk.
Citaten van arbeiders uit de steenfabrieken, foto’s van de oude, soms verlaten plekken, waar fabrieken hebben gestaan, hebben we naast elkaar gezet voor de ramen van de Telpost, waarbij op de achtergrond de nog werkende, moderne steenfabriek te zien was, om oud en nieuw samen te laten komen.
We hebben ook citaten gebruikt uit de vluchtverhalen van onze ouders en foto’s van voor en tijdens de oorlog: van onze families, maar ook van de kapot geschoten bruggen in Tartu en Budapest. Daaroverheen legden we transparante foto’s van water of van bouwstenen die we hier in Millingen hadden gemaakt. Met de foto’s van stapels nieuwe stenen wilden we uitdrukking geven aan de mogelijkheid op wederopbouw – hoopgevend in een tijd waarin opnieuw zoveel verwoest wordt.
Tekst: Helga Merits
.
.